«Ερεθίσματα για μένα είναι πάντα τα πραγματικά περιστατικά. Η ανάδειξή τους σε λογοτεχνία είναι αυτό που κάνει το συγγραφέα. Αφορμή για τη συγκεκριμένη ιστορία στάθηκε ένα πραγματικό γεγονός το οποίο με εντυπωσίασε. Αναλογίστηκα τον εαυτό μου στη θέση του ήρωα[...] Ο συγγραφέας δεν γράφει για τα γεγονότα, γράφει κυρίως για τους ανθρώπους που ζουν μέσα σε αυτά. Γι’ αυτό και μπορώ να πω ότι με ενδιαφέρει κυρίως η διαχρονικότητα, ακόμα και στα σχετικά επίκαιρα θέματα, με απασχολεί αν έχουν διαχρονική υπόσταση…», εξηγεί σε συνέντευξή του ο Τηλέμαχος Κώτσιας για το νέο του «παιδί», τον Κώδικα τιμής.
Ο Ζεφ, κυνηγημένος από τον πανάρχαιο αλβανικό Κώδικα, ζει κρυμμένος στην Ελλάδα, στη Σαλαμίνα, βιώνοντας μια προσωρινή ευτυχία, μεθυσμένος από τον ήλιο και τον έρωτα, μακριά από τα βλέμματα των συμπατριωτών του. Κουβαλάει μαζί με τις αναμνήσεις της πατρίδας του και τις παλιές κωδικοποιημένες συνήθειες που ρυθμίζουν τη ζωή του. Θα καταφέρει να αποφύγει τη μοίρα του, ή μήπως ο ίδιος, δέσμιος των αρχαίων αιματηρών εθίμων, κρίνει ότι πρέπει να εφαρμοστεί πάνω του η τιμωρία για το φόνο που διέπραξε; Αλβανοί και Έλληνες προσπαθούν να συνυπάρξουν όχι μόνο μέσα από αυτά που τους ενώνουν αλλά και μέσα από τα στοιχεία που τους διαφοροποιούν. Και οι λιγοστές στιγμές ευτυχίας γίνονται ακόμα πιο πολύτιμες μπροστά στον σκοτεινό πανάρχαιο Κώδικα του Λεκ Ντουκαγκίνι, που ορίζει τη ζωή και τον θάνατο.
Ο «Κώδικας τιμής» είναι ένα μυθιστόρημα για το εθιμικό δίκαιο. Ένα άγραφο σύνολο κανόνων που εξακολουθεί να δεσμεύει με την κανονιστικότητά του σε μία χώρα που – μετά την πτώση του καθεστώτος Χότζα και μια μεταβατική περίοδο ανωμαλίας – παλεύει να εκδημοκρατιστεί και να παγιώσει κρατικούς θεσμούς. Όσο κι αν αυτός ο κώδικας τείνει να σβήσει ολοκληρωτικά, περνώντας στη συλλογική λήθη, φαίνεται πως είναι γραφτό να αφήσει τα τελευταία του σημάδια σε ορισμένους ανθρώπους και τις οικογένειές τους. Ωστόσο, μέσα από τις σελίδες του μυθιστορήματος του Κώτσια οι πρωταγωνιστές αποφαίνονται θετικά στη ζωή: πασχίζουν μέχρι τελευταία στιγμή, σε Ελλάδα και Αλβανία, να αποτρέψουν τη μοιραία κατάληξη του κώδικα με τους διάσπαρτους κανόνες, που ούτε οι ίδιοι δεν κατέχουν απόλυτα.
Η αφήγηση του Κώτσια αποφεύγει τις συναισθηματικές εξάρσεις και τον επιτηδευμένο λυρισμό, με τον οποίο «δικαιολογημένα» μπορούσε να ντύσει το θέμα του. Παρά ταύτα ο ψυχισμός του κυνηγημένου Ζεφ μας παρουσιάζεται μέχρι τέλους με ακρίβεια. Η αγωνία του και ο φόβος της εξόντωσής του καθώς και η ταυτόχρονη επιθυμία του να γευτεί τις μικροχαρές της ζωής και του έρωτα μας φέρνουν αβίαστα στο μυαλό τον κεντρικό ήρωα από το «Ρημαγμένο Απρίλη» του – διασημότερου ίσως Αλβανού συγγραφέα – Ισμαήλ Κανταρέ. Μόνο που στον Κώδικα τιμής, ο καταδιωκόμενος Ζεφ καρπώνεται τις ευκαιρίες που έχει να ζήσει και να ερωτευτεί, προκαλώντας και αυτός το πεπρωμένο του.
Το ίδιο νηφάλια και αποστασιοποιημένα μας εκθέτει τον σαρκοβόρο μηχανισμό της αλβανικής βεντέτας (της λεγόμενης «τζακμάρια» που αποτελεί κεφάλαιο του άγραφου κώδικα «Κανούν»). Αποδίδοντας πλήρως τις ιστορικές της διαστάσεις, καταλήγει στην ουσία πως η αντήχησή της στο σύγχρονο πολιτειακό πλαίσιο είναι ελάχιστη. Ελάχιστοι κανόνες της έχουν επιβιώσει, ελάχιστοι άνθρωποι τους γνωρίζουν με λεπτομέρειες και ελάχιστα τηρούνται κατά γράμμα, από τη στιγμή μάλιστα που το κράτος μονοπωλεί προοδευτικά την απονομή της δικαιοσύνης. Οι τελευταίες σειρές της ιστορίας το υπαινίσσονται σαφέστατα: δεν θα παρθεί άλλη εκδίκηση, διότι έχει ήδη επιβληθεί ο νόμος του κράτους. Ο κόσμος προχωρά μπροστά και τίποτα δεν μένει όρθιο μπροστά στις κοινωνικές μεταβολές. Το χθες μπορεί ακόμη να γοητεύει (ακόμα και τον πρωταγωνιστή μας) και να στοιχειώνει, αλλά μοιραία κάποτε θα νικηθεί από το αύριο.
Ο «Κώδικας τιμής» δεν είναι το βιβλίο που θα σας τραβήξει για τους καλοδουλεμένους του χαρακτήρες και τους έντονους διαλόγους. Ούτε καν για κάποιο ιδιαίτερο αφηγηματικό τρόπο. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν αξίζει την προσοχή σας ένα μυθιστόρημα που σχολιάζει εύστοχα τις αντιστάσεις του ανθρώπου στον εκπολιτισμό και την σιδερένια πυγμή των άγραφων νόμων. Εν τέλει μπορούμε να δούμε τους εαυτούς μας εκεί μέσα και να εντοπίσουμε ανάλογες ομοιότητες και διαφορές στην δική μας ιστορία. «Αναζητούσα ένα θέμα που να πραγματευόταν την ίδια την υπόσταση της αλβανικής ιδιοσυγκρασίας, τον τρόπο σκέψης και αντίδρασής τους, τα κοινά και τα ξεχωριστά μεταξύ αυτών και των Ελλήνων, το γεγονός ότι και οι δυο λαοί κατάγονται από την ίδια βαλκανική μήτρα, που όμως ο καθένας τράβηξε δικό του ξεχωριστό δρόμο στην Ιστορία.», αναφέρει ο συγγραφέας. Και μάλλον έχει δίκιο.
Κώδικας τιμής,
Τηλέμαχος Κώτσιας,
Εκδόσεις Ψυχογιός
Comments