«Δουλειά, κάθε μέρα: παίρνεις πόντους εργασίας (28 μέρες για τον άνδρα, 26 για τη γυναίκα). Δεν υφίσταται Κυριακή. Κυκλικό ωράριο», «Ο Κομφούκιος ήθελε να επαναφέρει τη δουλεία. Και ο Λιν Πιάο, επίσης, είχε αντιγράψει τον Κομφούκιο», «Υγιεινή ζωή, όψιμος γάμος; Είκοσι πέντε για την κοπέλα, 28-30 για τους νεαρούς. Γίνεται οικειοθελώς, όχι υποχρεωτικά. Η σεξουαλική ελευθερία πριν από τον γάμο είναι ανηθικότητα. Δεν είναι αποδεκτή από τους νέους [...] Και με όλα αυτά, δεν έχω δει το πιπί ούτε ενός Κινέζου. Τι να μάθεις για έναν λαό, αν δεν γνωρίζεις τη σεξουαλικότητά του;»: μερικές από τις σημειώσεις του Γάλλου διανοούμενου Ρολάν Μπαρτ, με τις οποίες αποτυπώνει τις εντυπώσεις του κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του στην Κίνα.
Την άνοιξη του 1974 ο Μπαρτ συμμετέχει σε ένα εικοσαήμερο οργανωμένο ταξίδι με φίλους στη μαοϊκή Κίνα. Μαζί του οι βασικοί εκπρόσωποι του μαοϊκού περιοδικού «Tel Quel», δηλαδή το ζεύγος Φιλίπ Σολέρς - Τζούλια Κρίστεβα και o Μαρσελέν Πλεϊνέ, καθώς και ο Φρανσουά Βαλ, εκδότης τότε του Μπαρτ στον οίκο Seuil. Στενά επιτηρούμενη και βομβαρδιζόμενη από εξουθενωτικούς στερεότυπους ύμνους υπέρ της Πολιτιστικής Επανάστασης, η ομάδα των Γάλλων ακολουθεί ένα πιεστικό πρόγραμμα που περιλαμβάνει επίσημες επισκέψεις σε εργοστάσια, γεωργικούς συνεταιρισμούς, νοσοκομεία, σχολεία, πανεπιστήμια. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του ο Μπαρτ σημειώνει σε τρία τετράδια εντυπώσεις, σκίτσα, σχόλια, που δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία ότι τούτο το ταξίδι υπήρξε γι' αυτόν το ακριβώς αντίθετο από την αισθητική εμπειρία που αποτύπωσε στην «Επικράτεια των σημείων» (1970) μετά την επίσκεψή του στην Ιαπωνία.
Η προσοχή του απηυδισμένου – από το ιδεολογικό ντελίριο του κινεζικού καθεστώτος – Μπαρτ αγκιστρώνεται σε μικρά και ασύνδετα μεταξύ τους στοιχεία, όπως το πολυποίκιλο κινεζικό τοπίο, η ποιότητα του τσαγιού, οι ενδυματολογικοί συμβολισμοί, οι γεύσεις, οι ήχοι. Πλήττει (σε όλη τη διάρκεια του ταξιδιού διαβάζει το «Μπουβάρ και Πεκυσέ» του Φλομπέρ, για να μη βαριέται) ερχόμενος σ’ επαφή με ό,τι αποστρέφεται περισσότερο: τον προκάτ, τυποποιημένο λόγο και τη μασημένη ιδεολογία του καθεστώτος. Ταλαιπωρείται επίσης αυτό το εικοσαήμερο από φοβερές αϋπνίες και ημικρανίες και μόνο όταν μπαίνει στο αεροπλάνο της επιστροφής, αφήνει να εκδηλωθεί όλη η δυσφορία του τελευταίου χρονικού διαστήματος: «Απογειωνόμαστε. ΟΥΦ!», σημειώνει στο τετράδιο. Ένα ταξίδι που ξεκίνησε ως ιδεολογικο-πολιτισμική περιήγηση (αλλά κατέληξε αφορμή κοινωνιολογικής σημειωτικής), μόλις έλαβε τέλος.
Μέσα από την αποσπασματικότητα των καταγραφών του Μπαρτ, ο αναγνώστης νιώθει ένας μικρός Μάρκο Πόλο που εξερευνά εδάφη άγνωστα και ανθρώπους εξωτικούς. Εξάγει τα συμπεράσματά του για τον τόπο, την εποχή, το καθεστώς. Ήδη από τη φύση του ταξιδιού, μπαίνουμε στο νόημα: όρος της πρόσκλησης ήταν οι επισκέπτες να μην έρθουν σε επαφή με Κινέζους, πέραν όσων είχε προκαθορισθεί, για ευνόητους λόγους. Βρισκόταν, άλλωστε, σε εξέλιξη η μεγάλη προλεταριακή πολιτιστική επανάσταση, με αιχμή του δόρατος την εκστρατεία εναντίον του Λιν Πιάο και του Κομφούκιου (η «Πιλίν Πικόνγκ») και δεν έπρεπε να δοθεί περιθώριο σε ξένες επιδράσεις. Όλα τα βιβλία είναι ταγμένα στον ιερό σκοπό της πολιτιστικής επανάστασης. Παρόλα αυτά σημειώνεται ότι η κινέζικη κουλτούρα δεν δημιουργεί στον επισκέπτη το αίσθημα της αποξένωσης. Ίσως βοηθά σ’ αυτό η πλήρης απάλειψη της θρησκείας από τον πολιτιστικό τους μπερντέ.
Τα τετράδια του Μπαρτ αποτελούν κυρίως ημερολόγιο ύφους. Παρά τον σποραδικό χαρακτήρα των σημειώσεων, οι επικρίσεις και οι σαρκασμοί του Γάλλου σχετικά με το μαοϊκό καθεστώς, η ιδεολογική αμφισβήτηση του συνταξιδιώτη του Σολέρς, καθώς και οι απόψεις του για το κινεζικό φολκλόρ, δίνονται με τρόπο περιεκτικό και οξυδερκή. Εξηγεί με γλαφυρότητα, δίχως να γίνεται μονοκόμματος και προσβλητικός, πως η άχρωμη γοητεία αυτού του λαού (απ’ την ιδιοσυγκρασία του οποίου απουσιάζει το γέλιο και ο ερωτισμός) τον αιφνιδίασε δυσάρεστα, ιδίως όταν μπαίνει στην σύγκριση με το ταξίδι του στην Ιαπωνία, που τον είχε συναρπάσει. Εδώ, οφείλουμε να αποδώσουμε εύσημα και στη μετάφραση της Κατερίνας Σχινά, που μεταδίδει με πιστότητα το ύφος του πρωτοτύπου. Τα «τετράδια» περιέχουν στις σελίδες τους ένα παραφουσκωμένο χείμαρρο εικόνων η διασπορά των οποίων δυσχεραίνει τον ειρμό και κάπου η ανάγνωση ασθμαίνει. Ωστόσο η εγρήγορση και η παρατηρητικότητα του Μπαρτ είναι τόσο ελκυστική, που απορροφάσαι στις σελίδες περιπλανώμενος νοερά στα «φωτογραφιζόμενα» σημεία.
Το τελευταίο διάστημα, οι ελληνο-σινικές σχέσεις υφίστανται επεξεργασία με στόχο την ενδυνάμωση σε εμπορικό κυρίως επίπεδο. Η περιέργεια εντούτοις για την ιδιοτυπία ενός πολιτισμού αρκετά μακρινού αλλά και για το βαθμό εξέλιξής του, από την εποχή του «Μεγάλου Τιμονιέρη» ως τα σήμερα, αποτελεί μια καλή αφορμή για να πιάσετε στα χέρια σας αυτό το βιβλίο. «Δεν βρίσκω, αλήθεια, τίποτα να σημειώσω, να αριθμήσω, να ταξινομήσω», γράφει κάπου απογοητευμένος. Ίσως είναι κι αυτό μια αλήθεια τους, που πρέπει να διαχειριστούμε...
Roland Barthes (μετ. Κατερίνα Σχινά)
Τετράδια από το ταξίδι στην Κίνα
Εκδόσεις Πατάκη
댓글