Όπως κάθε γιορτή, έτσι και τα Χριστούγεννα ανασύρουν στο φως κομμάτια της ψυχοσύνθεσης των ανθρώπων. Εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς, από την ίδια την παράδοση, ότι οι λατρευτικές εκδηλώσεις του λαού μας την περίοδο τούτη αντανακλούν την ανάγκη του να εξωραΐσει την δύσκολη καθημερινότητα που βιώνει τον υπόλοιπο χρόνο.
«Γεννιέται κι΄ ανατρέφεται με μέλι και με γάλα
το μέλι τρων οι άρχοντες το γάλα οι αφεντάδες...»
Στα κάλαντα αυτά, για παράδειγμα, τα παιδιά, εκτός του μηνύματος της Γέννησης διηγούνται τραγουδιστά και λεπτομέρειες του τρόπου ανατροφής του Θείου Βρέφους. Μπορεί στη Φάτνη ο μικρός Ιησούς να μην είχε ούτε μέλι ούτε γάλα σε τόση αφθονία, ωστόσο η ιδανική ποιητική εκδοχή παρουσιάζεται όχι όπως πραγματικά έγινε, αλλά όπως ο ίδιος ο λαός θα ήθελε να έχει πραγματωθεί.
Η παραδοσιακή ελληνική κοινωνία ήταν πρωτίστως γεωργική, πράγμα που σήμαινε ότι οι καθημερινοί πόθοι των βιοπαλαιστών της υπαίθρου θα αποτυπώνονταν αργά ή γρήγορα και στα εορταστικά τραγούδια των Χριστουγέννων:
«Εσένα πρέπει, αφέντη μου, το άξιο το ζευγάρι
το άξιο, το περήφανο και το στεφανωμένο.
Ας είν΄ καλά τ΄ αλέτρι σου, Θεός να το πλουταίνει
για να θερίζεις σταυρωτά, να δένεις αντρειωμένα...»
Αλλά και στα τοπικά έθιμα, ήταν έκδηλη η ψυχολογική ανάγκη των ανθρώπων να πραγματοποιήσουν μια νέα εκκίνηση στη ζωή τους, με αφετηριακό σημείο τα Χριστούγεννα. Γι’ αυτό και τα περισσότερα έθιμα έχουν έντονο το στοιχείο της ευχής. Στη Θάσο, για παράδειγμα, τηρείται ως σήμερα το «σπόρδισμα των φύλλων», όπου τα μέλη της οικογένειας κάθονται γύρω από το αναμμένο τζάκι, τραβούν την ανθρακιά προς τα έξω και ρίχνουν γύρω στ' αναμμένα κάρβουνα, φύλλα ελιάς, βάζοντας στο νου τους από μια ευχή, χωρίς όμως να την πουν στους άλλους. Κατά την δοξασία, όποιου το φύλλο γυρίσει περισσότερο, εκείνου θα πραγματοποιηθεί και η ευχή του.
Σε παρόμοια λογική κινείται και το «πάντρεμα της φωτιάς» που γινόταν σε διάφορα μέρη της χώρας (κυρίως στη Θεσσαλία). Οι άνθρωποι έπαιρναν ένα αγκαθωτό ξύλο από δέντρο με θηλυκό όνομα (λ.χ. αγριοκερασία) και ένα με αρσενικό όνομα (λ.χ. κέδρος). Τα αγκαθωτά δέντρα, κατά τη λαϊκή αντίληψη, απωθούσαν τα δαιμονικά όντα, όπως τους καλικάντζαρους. Επιστρέφοντας λοιπόν από την εκκλησία στο σπίτι, τα κορίτσια έβαζαν παραδίπλα στο αναμμένο τζάκι κλωνάρια κέδρου ενώ τα αγόρια τοποθετούν κλαδιά από αγριοκερασιά. Τα μικρά αυτά κλαδιά αντιπροσώπευαν τις προσωπικές τους επιθυμίες για την πραγματοποίηση μιας όμορφης ζωής: όποιο κλωνάρι καιγόταν πρώτο, αυτό ήταν καλό σημάδι προοιωνίζοντας γάμο για το αγόρι ή το κορίτσι που είχε το κλαδί.
Στην Κεφαλονιά, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, τα παιδιά βάζουν μια αγιοβασιλίτσα στην είσοδο του σπιτιού, για να φυλάει το σπίτι. Το μεσημέρι, οι Κεφαλλονίτισσες μαγειρεύουν τηγανίτες. Το ίδιο βράδυ, οι κάτοικοι στο Αργοστόλι πηγαίνουν στην εκκλησία κρατώντας κολόνιες με τις οποίες ραντίζουν ο ένας τον άλλο. Στο γυρισμό, σπάνε στο κατώφλι ένα ρόδι και μετρούν τα σπόρια του. Κάθε σπόρος συμβολίζει και μια ευχή που θα πραγματοποιηθεί τη νέα χρονιά.
Αλλά και στα χριστουγεννιάτικα τραπέζια ανά την Ελλάδα, το Χριστόψωμο θεωρείται ευλογημένη τροφή, γι’ αυτό και κόβεται ανήμερα τα Χριστούγεννα, με τον νοικοκύρη και την οικογένειά του να κάνουν πολλές ευχές γύρω απ’ το τραπέζι. Το ζύμωμα του χριστόψωμου αποτελούσε ολόκληρη ιεροτελεστία. Οι γυναίκες έφτιαχναν τη ζύμη με ιδιαίτερη ευλάβεια και υπομονή, χρησιμοποιώντας ακριβά υλικά, όπως ψιλοκοσκινισμένο αλεύρι, ροδόνερο, μέλι, σουσάμι, κανέλα και γαρίφαλα, λέγοντας κατά τη διάρκεια του ζυμώματος: «Ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει.»
Το γιορτινό πνεύμα τα τελευταία χρόνια της μεγάλης κρίσης μοιάζει τραυματισμένο. Παρ’ όλα αυτά, τα Χριστούγεννα μας διδάσκουν να αξιολογούμε και να επικεντρωνόμαστε στα όσα θετικά μας έχουν συμβεί, με ένα αίσθημα ευγνωμοσύνης. Η συναναστροφή με την οικογένεια και τους φίλους (αλλά και η θρησκευτική πτυχή των γιορτών για κάποιους) έρχονται να μας θυμίσουν πως σε κάθε διαμέρισμα, όσο ανήλιαγο κι αν είναι, υπάρχει ένας φωταγωγός με κατεύθυνση στον ουρανό. Είναι χρέος μας να μάθουμε να σκαρφαλώνουμε πιασμένοι πάνω στο φως και τα Χριστούγεννα αποτελούν την ιδανικότερη αφορμή για να το ξεκινήσουμε.
(πρώτη δημοσίευση: Ομηρική Γραία)
Comentários