Άρθουρ Μίλλερ: Παρουσία

Ένα μπουλντόγκ που γίνεται αφορμή για την αναπάντεχη πρώτη σεξουαλική εμπειρία ενός δεκατριάχρονου εφήβου . Μια παράσταση στην οποία ένας Εβραίος (!) χορευτής μαγεύει με τις κλακέτες του τον Χίτλερ (!) και αντιμετωπίζει ένα τεράστιο δίλημμα στο άκουσμα της πρότασης του συνεργάτη του Φύρερ . Μια ιστορία για τη φύση, τη δημιουργία και την καταστροφή, με αφορμή μερικούς κάστορες . Ένα σώμα που ο συγγραφέας χρησιμοποιεί σαν γυμνό χειρόγραφο, σε μια πρωτότυπη προσπάθεια να αναστήσει τη γυναίκα που ήταν κάποτε για αυτόν έμπνευση, τη μούσα του . Ένα αποστακτήριο τερεβινθίνης που αποτέλεσε το όραμα ενός Αμερικανού που ζούσε στην Αϊτή, προκειμένου να αναβαθμίσει το βιοτικό επίπεδο των ντόπιων, ένα εγχείρημα που δεν ευοδώθηκε, αλλά άξιζε τον κόπο για διάφορους άλλους λόγους . Η παρουσία ενός άντρα στην παραλία, την ώρα που ένα ζευγάρι κάνει έρωτα και το απότοκο μιας τέτοιας περίεργης συνάντησης.

Έξι διηγήματα ενός από τους σπουδαιότερους θεατρικούς συγγραφείς στην ιστορία της σύγχρονης τέχνης – γραμμένα σε ένα ευρύ χρονικό φάσμα και αντλημένα από ποικίλες εκφάνσεις της σύγχρονης ζωής – τα οποία όλοι οι θαυμαστές του έργου του, καθώς και οι αναγνώστες της μοντέρνας λογοτεχνίας, θα υποδεχτούν με χαρά. Τούτη η μεταθανάτια κυκλοφορία (η συλλογή κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ το 2007, δυο χρόνια δηλαδή μετά το θάνατό του) των τελευταίων διηγημάτων, που ο ίδιος δεν πρόλαβε να εκδώσει, περιλαμβάνει δείγματα γραφής που διαπνέονται από την ίδια εσωτερική ένταση, το ίδιο ανθρωπιστικό πνεύμα και τον ίδιο συναισθηματισμό, που χαρακτηρίζουν το θεατρικό έργο του μεγάλου αυτού δραματουργού.

Για όσους είναι περισσότερο εξοικειωμένοι με τη γραφή του Άρθουρ Μίλλερ, είναι βέβαιο ότι θα ανιχνεύσουν στις σελίδες της «Παρουσίας» ένα ύφος αξιοπρέπειας, ταπεινότητας και ταυτόχρονα μεγαλοπρέπειας. Σε κάθε ιστορία κυριαρχεί ένα αίσθημα παρηγοριάς και ανακούφισης, μια προσπάθεια κατευνασμού του ανθρώπου που πάλλεται ακανόνιστα. Αυτό που προσδίδει ποιότητα στις εν λόγω ιστορίες (και που συνάμα αποδεικνύει πόσο δεξιοτέχνης ήταν ο Μίλλερ) είναι κυρίως η κατάληξή τους: ενώ η πλοκή φαίνεται αρχικά να αναπτύσσεται νωχελικά και δίχως σαφή προσανατολισμό, το τέλος παρ’ όλα αυτά καταφθάνει και ξαφνιάζει, δίνοντας μια νέα αξία στην κάθε αφήγηση και ένα διαφορετικό επίπεδο. Σε αυτό ασφαλώς συντείνει η ορθή αναλογία που τηρεί ο μύθος με τις σκιώδεις πτυχές μιας πραγματικότητας ποιητικής.

Βέβαια, για να είμαστε απόλυτα ειλικρινείς, το όνομα του μεγάλου Αμερικανού συγγραφέα επιθέτει από μόνο του μια υπεραξία στη συλλογή. Αν το αφήσουμε στην άκρη για λίγο αυτό, θα έχουμε να κάνουμε με ένα μέτριο corpus διηγημάτων, που δεν φτάνουν σε καμία περίπτωση τον διδακτισμό και την αντήχηση που διαθέτει ο κύριος όγκος του έργου του. Ελλείπει εκείνη η ζωηρή αφηγηματική σχεδίαση, η επίμονη φροντίδα της πλοκής, η εκρηκτική μίξη του προσωπικού δράματος με τον κοινωνικό σχολιασμό, για τον οποίο συκοφαντήθηκε όσο κανένας άλλος στην ίδια του την πατρίδα. Το στοιχείο που απογείωσε στη συνείδηση του κοινού έργα, όπως «Οι μάγισσες του Σάλεμ» και «Ο θάνατος του εμποράκου», ήταν ο περίτεχνος συνδυασμός της καρδιάς και του νου, του συναισθήματος και της νόησης. Εν προκειμένω, το διανοητικό στοιχείο έχει σχεδόν εξαλειφθεί.

Όπως και να ‘χει, με το τέλος της ανάγνωσης, πολύ πιθανόν να νιώσετε πιο ανάλαφροι. Δεδομένου πως πρόκειται για διηγήματα κοινωνικού ρεαλισμού, δεν μπορεί παρά να εντοπίσετε κάπου εκεί μέσα όψεις του προσωπικού σας ζόφου και να τον ξορκίσετε. Η απορία σε τέτοιες περιπτώσεις παραμένει πάντα η ίδια, εάν το φως και η σπιρτάδα ενός λογοτεχνικού έργου είναι ικανά να επιβιώσουν επί μακρόν στον εσωτερικό μας κόσμο ή τελικά αν το σκοτάδι μας αποδεικνύεται πιο ισχυρό και κυριαρχεί, αφήνοντας το λογοτεχνικό αποτύπωμα στην επικράτεια των αναμνήσεων. Ο Μίλλερ δεν μας δίνει απάντηση και υποψιάζομαι πως δεν την διαθέτει. Μάλλον, όμως, το ζητούμενο είναι εάν και κατά πόσο ένα έργο μπορεί να μας οδηγήσει όσο πιο μακριά γίνεται, εάν μπορεί να σκάψει κι άλλο το βάθος των ερωτημάτων μας. Τα υπόλοιπα είναι δική μας δουλειά.

Άρθουρ Μίλλερ

Παρουσία (μετ. Αύγουστος Κορτώ, Μιχάλης Μακρόπουλος),

Εκδόσεις Καστανιώτη